Każda wyprawa jaką odbywam z mą Lubą sprawia, że zaczynam się interesować zupełnie dla mnie nieznanymi rejonami numizmatyki. Kilka lat temu wpadłem tak na chwilę w temat chińskich keszówek z okresu ich pierwszego cesarza, dwa lata temu pochłonęła mnie tematyka przedwojennych monet albańskich, rok temu odkrywałem tajemnice mennictwa osmańskiego oraz uroki monet ostatniego króla Rumunii.
W tym roku razem z Lubą odbyliśmy prawie dwu i pół tygodniową podróż po Gruzji. W trakcie naszej wycieczki mieliśmy okazję zajrzeć do kilku muzeów (patrz poprzednie wpisy: 1, 2, 3, 4), w których prezentowano m.in. gruzińskie monety. Szczególnie dużym zainteresowaniem obdarzyłem wtedy numizmaty wybijane w okresie od panowania króla Dawida IV Budowniczego do śmierci królowej Tamary (czyli XI – XIII wiek) oraz bite w latach 1804-1833.
O ile o średniowiecznych gruzińskich monetach miałem już jako-takie pojęcie, o tyle te XIX-wieczne numizmaty stanowiły dla mnie całkowitą terra incognita. Widziałem je wprawdzie na jakichś internetowych aukcjach, ale nigdy większej chwili im nie poświęciłem. Dlatego też przyglądając im się na muzealnych ekspozycjach czułem, że po powrocie do Polski spędzę kilka wieczorów na poszukiwaniu jakichś informacji o nich.
Czytając o tej krótkim, raptem 30-letnim okresie w historii gruzińskiej numizmatyki, można dostrzec kilka analogii z naszą polską numizmatyką dotyczącą zaboru rosyjskiego. Przede wszystkim wpływa na to fakt, że tereny gruzińskie, podobnie jak Polska, stały się częścią Imperium Rosyjskiego. Decyzję o aneksji gruzińskich państewek podjął w 1801 r. car Aleksander i od tego czasu, aż do upadku ZSRR, Zakaukazie stanowiło część Rosji (z krótkim okresem niepodległości w okresie 1918-1921).
Podobnie jak u nas na początku XIX wieku Rosjanie pozwolili Gruzinom bić i posługiwać się własną monetą. Do produkcji monet wybrano, istniejącą już mennicę w Tyflis (obecnie Tbilisi) i w 1804 r. rozpoczęto proces emisji gruzińskich monet. W pierwszym roku wybito 6 rodzajów monet, trzy najniższe nominały (puli, 2 puli oraz bisti) wybito w miedzi, trzy kolejne (½ abazi, abazi oraz 2 abazi) w srebrze próby 0.9170. Co ciekawe, nigdy nie wybito żadnej monety w złocie. Co również interesujące bardzo szybko zaprzestano emisji monet miedzianych, najniższy nominał bito tylko przez trzy lata, a kolejne dwa tj. 2 puli i bisti, bito tylko w latach 1804-1806, 1808 i 1810. Srebrne monety były emitowane aż do 1833 r.
Przyjrzyjmy się bliżej samym monetom. Na awersie zarówno miedzianych, jak i srebrnych monet, widzimy koronę (określana jako „murowana”), będącą symbolem Tbilisi, napis w alfabecie gruzińskim „Tfilisi” (nazwa miasta gdzie bito monety) oraz dwie skrzyżowane gałązki oliwy i palmy. Na rewersie monet miedzianych mamy w czterech rzędach, od góry: oznaczenie nominału, napisy „Kartuli” i „fuli” (można to tłumaczyć jako „pieniądz gruziński”) oraz oznaczenie roku. Natomiast na rewersach monet srebrnych umieszczono, od góry: oznaczenie nominału, napisy „Kartuli” i „tetri” (tłum. „gruziński biały pieniądz”), datę wybicia oraz inicjały grawera. Co ciekawe inicjały grawerów znajdujące się na monetach srebrnych są w cyrylicy, podczas gdy wszystkie inne napisy i oznaczenia (również na monetach miedzianych) są w alfabecie gruzińskim.
Ważną również informacją jest to, że nominały monet absolutnie nie odpowiadają im nazwom. Wszystkie bowiem monety posiadają bowiem nominały określone w dinarach, a nie jako np. kolejne wielkości podstawowej wartości jaką było abazi. Mamy więc oznaczenia 5 (dinarów) na puli, 10 (dinarów) na 2 puli etc. Skąd taka rozbieżność i w ogóle jakieś oderwanie od nazw? Wszystko jest efektem wielowiekowego sąsiedztwa państw gruzińskich z państwami muzułmańskimi, w szczególności z Persją, która w XVII i XVIII wieku miała ogromny wpływ na tereny Zakaukazia. Jak można bowiem spostrzec nazwa „abazi” pochodzi w prostej linii od perskiego słowa „abbasi”, określającego srebrne perskie monety, wybite po raz pierwszy przez szacha Abbasa I (1581-1629). Abbasi stanowiło równowartość 200 dinarów i dlatego też na gruzińskich abazi z XIX wieku mamy nominał „200”. Gruzińska moneta, wybita w Imperium Rosyjskim, z nominałem perskim – przepiękny miszmasz ;)
Jak już wspominałem, gruzińskie monety nie były długo bite, trwało to tylko przez 29 lat. W 1833 r., władze rosyjskie postanowiły wprowadzić na terenie Zakaukazia walutę rublową. Przyjęto wtedy urzędowy przelicznik, że 1 rubel = 5 abazi. Mimo zaprzestania produkcji i wprowadzeniu rosyjskiego pieniądza, gruzińskie puli, bisti i abazi były używane przez tamtejszą ludność aż do lat 60-tych XIX wieku.
Tak, w bardzo dużym skrócie, przedstawia się tego bardzo ciekawego okresu gruzińskiego mennictwa. Wszelkich zainteresowanych dalszym pogłębieniem tematu odsyłam do źródeł, wskazanych na końcu notki i podsuwam pod rozważenie w szczególności temat różnic w podanym nakładzie poszczególnych monet w katalogach Krause i Konros (ja w poniższym przedstawieniu przyjąłem wartości wskazane w pierwszej publikacji)...
W tym roku razem z Lubą odbyliśmy prawie dwu i pół tygodniową podróż po Gruzji. W trakcie naszej wycieczki mieliśmy okazję zajrzeć do kilku muzeów (patrz poprzednie wpisy: 1, 2, 3, 4), w których prezentowano m.in. gruzińskie monety. Szczególnie dużym zainteresowaniem obdarzyłem wtedy numizmaty wybijane w okresie od panowania króla Dawida IV Budowniczego do śmierci królowej Tamary (czyli XI – XIII wiek) oraz bite w latach 1804-1833.
O ile o średniowiecznych gruzińskich monetach miałem już jako-takie pojęcie, o tyle te XIX-wieczne numizmaty stanowiły dla mnie całkowitą terra incognita. Widziałem je wprawdzie na jakichś internetowych aukcjach, ale nigdy większej chwili im nie poświęciłem. Dlatego też przyglądając im się na muzealnych ekspozycjach czułem, że po powrocie do Polski spędzę kilka wieczorów na poszukiwaniu jakichś informacji o nich.
Czytając o tej krótkim, raptem 30-letnim okresie w historii gruzińskiej numizmatyki, można dostrzec kilka analogii z naszą polską numizmatyką dotyczącą zaboru rosyjskiego. Przede wszystkim wpływa na to fakt, że tereny gruzińskie, podobnie jak Polska, stały się częścią Imperium Rosyjskiego. Decyzję o aneksji gruzińskich państewek podjął w 1801 r. car Aleksander i od tego czasu, aż do upadku ZSRR, Zakaukazie stanowiło część Rosji (z krótkim okresem niepodległości w okresie 1918-1921).
Podobnie jak u nas na początku XIX wieku Rosjanie pozwolili Gruzinom bić i posługiwać się własną monetą. Do produkcji monet wybrano, istniejącą już mennicę w Tyflis (obecnie Tbilisi) i w 1804 r. rozpoczęto proces emisji gruzińskich monet. W pierwszym roku wybito 6 rodzajów monet, trzy najniższe nominały (puli, 2 puli oraz bisti) wybito w miedzi, trzy kolejne (½ abazi, abazi oraz 2 abazi) w srebrze próby 0.9170. Co ciekawe, nigdy nie wybito żadnej monety w złocie. Co również interesujące bardzo szybko zaprzestano emisji monet miedzianych, najniższy nominał bito tylko przez trzy lata, a kolejne dwa tj. 2 puli i bisti, bito tylko w latach 1804-1806, 1808 i 1810. Srebrne monety były emitowane aż do 1833 r.
Przyjrzyjmy się bliżej samym monetom. Na awersie zarówno miedzianych, jak i srebrnych monet, widzimy koronę (określana jako „murowana”), będącą symbolem Tbilisi, napis w alfabecie gruzińskim „Tfilisi” (nazwa miasta gdzie bito monety) oraz dwie skrzyżowane gałązki oliwy i palmy. Na rewersie monet miedzianych mamy w czterech rzędach, od góry: oznaczenie nominału, napisy „Kartuli” i „fuli” (można to tłumaczyć jako „pieniądz gruziński”) oraz oznaczenie roku. Natomiast na rewersach monet srebrnych umieszczono, od góry: oznaczenie nominału, napisy „Kartuli” i „tetri” (tłum. „gruziński biały pieniądz”), datę wybicia oraz inicjały grawera. Co ciekawe inicjały grawerów znajdujące się na monetach srebrnych są w cyrylicy, podczas gdy wszystkie inne napisy i oznaczenia (również na monetach miedzianych) są w alfabecie gruzińskim.
Ważną również informacją jest to, że nominały monet absolutnie nie odpowiadają im nazwom. Wszystkie bowiem monety posiadają bowiem nominały określone w dinarach, a nie jako np. kolejne wielkości podstawowej wartości jaką było abazi. Mamy więc oznaczenia 5 (dinarów) na puli, 10 (dinarów) na 2 puli etc. Skąd taka rozbieżność i w ogóle jakieś oderwanie od nazw? Wszystko jest efektem wielowiekowego sąsiedztwa państw gruzińskich z państwami muzułmańskimi, w szczególności z Persją, która w XVII i XVIII wieku miała ogromny wpływ na tereny Zakaukazia. Jak można bowiem spostrzec nazwa „abazi” pochodzi w prostej linii od perskiego słowa „abbasi”, określającego srebrne perskie monety, wybite po raz pierwszy przez szacha Abbasa I (1581-1629). Abbasi stanowiło równowartość 200 dinarów i dlatego też na gruzińskich abazi z XIX wieku mamy nominał „200”. Gruzińska moneta, wybita w Imperium Rosyjskim, z nominałem perskim – przepiękny miszmasz ;)
Jak już wspominałem, gruzińskie monety nie były długo bite, trwało to tylko przez 29 lat. W 1833 r., władze rosyjskie postanowiły wprowadzić na terenie Zakaukazia walutę rublową. Przyjęto wtedy urzędowy przelicznik, że 1 rubel = 5 abazi. Mimo zaprzestania produkcji i wprowadzeniu rosyjskiego pieniądza, gruzińskie puli, bisti i abazi były używane przez tamtejszą ludność aż do lat 60-tych XIX wieku.
Tak, w bardzo dużym skrócie, przedstawia się tego bardzo ciekawego okresu gruzińskiego mennictwa. Wszelkich zainteresowanych dalszym pogłębieniem tematu odsyłam do źródeł, wskazanych na końcu notki i podsuwam pod rozważenie w szczególności temat różnic w podanym nakładzie poszczególnych monet w katalogach Krause i Konros (ja w poniższym przedstawieniu przyjąłem wartości wskazane w pierwszej publikacji)...
Monety Gruzji bite w latach 1804-1833
Puli
 |  Foto: dzieło własne | ||
miedź
|
? g
|
? mm
| |
Data wybicia:
1804 r. (ჩ ყ დ) |
Nakład:
4.000 szt. | ||
1805 r. (ჩ ყ ე)
|
? szt.
| ||
1806 r. (ჩ ყ ვ)
|
15.000 szt.
| ||
2 puli
miedź
|
7,77 g
|
24 mm
| |
Data emisji:
1804 r. (ჩ ყ დ) |
Nakład:
3.000 szt. | ||
1805 r. (ჩ ყ ე)
|
? szt.
| ||
1806 r. (ჩ ყ ვ)
|
34.000 szt.
| ||
1808 r. (ჩ ყ ც)
|
12.000 szt.
| ||
1810 r. (ჩ ყ ი)
|
50.000 szt.
| ||
Bisti
miedź
|
15,55 g
|
30 mm
| |
Data emisji:
1804 r. (ჩ ყ დ) |
Nakład:
1.000 szt. | ||
1805 r. (ჩ ყ ე)
|
? szt.
| ||
1806 r. (ჩ ყ ვ)
|
25.000 szt.
| ||
1808 r. (ჩ ყ ც)
|
20.000 szt.
| ||
1810 r. (ჩ ყ ი)
|
315.000 szt.
| ||
1/2 abazi
srebro
|
1,58 g
|
? mm
| |
Data emisji:
1804 r. (ჩ ყ დ) |
Nakład:
5.000 szt. |
Inicjały urzędnika mennicy:
П.З | |
1805 r. (ჩ ყ ე)
|
? szt.
|
П.З
| |
1806 r. (ჩ ყ ვ)
|
1.070 szt.
|
А.К
| |
1807 r. (ჩ ყ ზ)
|
80 szt.
|
А.К
| |
1810 r. (ჩ ყ ი)
|
398 szt.
|
А.Т
| |
1813 r. (ჩ ყ ი გ)
|
2.000 szt.
|
А.Т
| |
1820 r. (ჩ ყ კ)
|
4.000 szt.
|
А.Т
| |
1821 r. (ჩ ყ კ ა)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1822 r. (ჩ ყ კ ბ)
|
1.000 szt.
|
А.К
| |
1823 r. (ჩ ყ კ გ)
|
4.000 szt.
|
А.К
| |
1824 r. (ჩ ყ კ დ)
|
4.000 szt.
|
А.К
| |
1826 r. (ჩ ყ კ ვ)
|
5.000 szt.
|
А.Т
| |
1827 r. (ჩ ყ კ ზ)
|
7.000 szt.
|
А.Т
| |
1828 r. (ჩ ყ კ ც)
|
16.000 szt.
|
А.Т
| |
1831 r. (ჩ ყ ლ ა)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1832 r. (ჩ ყ ლ ბ)
|
? szt.
|
В.К
| |
1833 r. (ჩ ყ ლ გ)
|
? szt.
|
В.К
| |
Abazi
 Foto: WCN 20/1088 |  | ||
srebro
|
3,15 g
|
? mm
| |
Data wybicia:
1804 r. (ჩ ყ დ) |
Nakład:
? szt. |
Inicjały urzędnika mennicy:
П.З | |
1805 r. (ჩ ყ ე)
|
19.000 szt.
|
П.З
| |
1806 r. (ჩ ყ ვ)
|
? szt.
|
А.К
| |
1806 r. (ჩ ყ ვ))
|
23.000 szt.
|
П.З
| |
1807 r. (ჩ ყ ზ)
|
9.000 szt.
|
А.К
| |
1808 r. (ჩ ყ ც)
|
14.000 szt.
|
А.К
| |
1809 r. (ჩ ყ თ)
|
17.000 szt.
|
А.К
| |
1810 r. (ჩ ყ ი)
|
4.000 szt.
|
А.Т
| |
1811 r. (ჩ ყ ი ა)
|
1.000 szt.
|
А.Т
| |
1812 r. (ჩ ყ ი ბ)
|
9.000 szt.
|
А.Т
| |
1813 r. (ჩ ყ ი გ)
|
7.000 szt.
|
А.Т
| |
1814 r. (ჩ ყ ი დ)
|
3.000 szt.
|
А.Т
| |
1815 r. (ჩყ ი ე)
|
3.000 szt.
|
А.Т
| |
1816 r. (ჩ ყ ი ვ)
|
12.000 szt.
|
А.Т
| |
1817 r. (ჩ ყ ი ზ)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1818 r. (ჩ ყ ი ც)
|
8.000 szt.
|
А.Т
| |
1819 r. (ჩ ყ ი თ)
|
10.000 szt.
|
А.Т
| |
1820 r. (ჩ ყ კ)
|
12.000 szt.
|
А.Т
| |
1821 r. (ჩ ყ კ ა)
|
14.000 szt.
|
А.Т
| |
1822 r. (ჩ ყ კ ბ)
|
? szt.
|
А.К
| |
1822 r. (ჩ ყ კ ბ)
|
5.000 szt.
|
А.Т
| |
1823 r. (ჩ ყ კ გ)
|
5.000 szt.
|
А.К
| |
1824 r. (ჩ ყ კ დ)
|
5.000 szt.
|
А.К
| |
1826 r. (ჩ ყ კ ვ)
|
5.000 szt.
|
А.Т
| |
1828 r. (ჩ ყ კ ც)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1830 r. (ჩ ყ ლ)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1831 r. (ჩ ყ ლ ა)
|
? szt.
|
А.Т
| |
2 abazi
 | |||
srebro
|
6,15 g
|
? mm
| |
Data wybicia:
1804 r. (ჩ ყ დ) |
Nakład:
33.000 szt. |
Inicjały urzędnika mennicy:
П.З | |
1805 r. (ჩ ყ ე)
|
? szt.
|
П.З
| |
1806 r. (ჩ ყ ვ)
|
42.000 szt.
|
А.К
| |
1807 r. (ჩ ყ ზ)
|
71.000 szt.
|
А.К
| |
1807 r. (ჩ ყ ზ)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1808 r. (ჩ ყ ც)
|
65.000 szt.
|
А.К
| |
1809 r. (ჩ ყ თ)
|
86.000 szt.
|
А.К
| |
1810 r. (ჩ ყ ი)
|
20.000 szt.
|
А.К
| |
1811 r. (ჩ ყ ი ა)
|
5.000 szt.
|
А.Т
| |
1812 r. (ჩ ყ ი ბ)
|
59.000 szt.
|
А.Т
| |
1813 r. (ჩ ყ ი გ)
|
48.000 szt.
|
А.Т
| |
1814 r. (ჩ ყ ი დ)
|
20.000 szt.
|
А.Т
| |
1815 r. (ჩყ ი ე)
|
21.000 szt.
|
А.Т
| |
1816 r. (ჩ ყ ი ვ)
|
79.000 szt.
|
А.Т
| |
1817 r. (ჩ ყ ი ზ)
|
? szt.
|
А.Т
| |
1818 r. (ჩ ყ ი ც)
|
85.000 szt.
|
А.Т
| |
1819 r. (ჩ ყ ი თ)
|
105.000 szt.
|
А.Т
| |
1820 r. (ჩ ყ კ)
|
112.000 szt.
|
А.Т
| |
1821 r. (ჩ ყ კ ა)
|
75.000 szt.
|
А.Т
| |
1822 r. (ჩ ყ კ ბ)
|
? szt.
|
А.К
| |
1822 r. (ჩ ყ კ ბ)
|
24.000 szt.
|
А.Т
| |
1823 r. (ჩ ყ კ გ)
|
39.000 szt.
|
А.К
| |
1824 r. (ჩ ყ კ დ)
|
32.000 szt.
|
А.К
| |
1826 r. (ჩ ყ კ ვ)
|
75.000 szt.
|
А.Т
| |
1827 r. (ჩ ყ კ ზ)
|
172.000 szt.
|
А.Т
| |
1828 r. (ჩ ყ კ ც)
|
126.000 szt.
|
А.Т
| |
1829 r. (ჩ ყ კ თ)
|
213.000 szt.
|
А.Т
| |
1830 r. (ჩ ყ ლ)
|
273.000 szt.
|
А.Т
| |
1831 r. (ჩ ყ ლ ა)
|
338.000 szt.
|
А.Т
| |
1831 r. (ჩ ყ ლ ა)
|
? szt.
|
В.К
| |
1832 r. (ჩ ყ ლ ბ)
|
210.000 szt.
|
В.К
| |
1833 r. (ჩ ყ ლ გ)
|
114.000 szt.
|
В.К
| |
Tabela przelicznikowa:
puli
|
5 dinarów
|
¼ bisti
|
dienga (1/2 kopiejki)
|
2 puli
|
10 dinarów
|
½ bisti
|
kopiejka
|
bisti
|
20 dinarów
|
-
|
2 kopiejki
|
½ abazi
|
100 dinarów
|
5 bisti
|
10 kopiejek
|
abazi
|
200 dinarów
|
10 bisti
|
20 kopiejek
|
2 abazi
|
400 dinarów
|
20 bisti
|
40 kopiejek
|
5 abazi
|
1 rubel
|
Grawerowie mennicy w Tyflis (obec. Tbilisi), których inicjały pojawiają się na srebrnych monetach wraz z latami, w których pracowali:
П.З - Piotr Zajcew (1804-1806) [był on również grawerem miedzianych puli]
А.Т - Aleksander Trifonow (1806-1824)
А.К - Aleksy Karpiński (1810-1831)
В.К - Wasyli Kleimjonow (1831-1833)
Źródła informacji:
- Vladimir Bitkin, Composite Catalogue of Russian Coins Part II (1740-1917)
- Standard Catalog of World Coins 1801-1900, 5th edition
- Монеты России 1700-1917 годов, Конрос-информ
- wcn.pl
- en.numista.com
- conros.ru
- wikipedia.org
Źródła informacji:
- Vladimir Bitkin, Composite Catalogue of Russian Coins Part II (1740-1917)
- Standard Catalog of World Coins 1801-1900, 5th edition
- Монеты России 1700-1917 годов, Конрос-информ
- wcn.pl
- en.numista.com
- conros.ru
- wikipedia.org
Fajny wpis
OdpowiedzUsuń